kurdsh.ucoz.com

ئا: ناسك سەعید-سلێمانی
ئابووری خێزان یەكێكە لەبنەما سەرەكییەكانی گەشەكردنی خێزان، دروستكردنی بنیادێكی پتەوی خێزان راستەوخۆ پەیوەندی بە بواری ئابوورییەوە هەیە و هاوكات كاریگەری دەبێت لەگەڵ جۆری ئەو كارەی كە دەكرێت واتە دەست نیشان كردنی داهاتێكی باش. بوونی سەرچاوەیەكی ئاست بەرزی ئابووری بۆ خێزان لەزۆر لایەنەوە كاریگەری خۆی دەبێت بۆ پتەوبوونی لایەنە جیاوازەكانی تری خێزان، ئەم لایانەنەش ئەگەر لەلایەن كەسێكی بەرنامەدارێژەرەوە كاری بۆ نەكرێت ئەنجامەكەی نێگەتیڤ دەكەوێتەوە. لەخێزاندا كاتێك پیاو وەك كاراكتەری سەرەكی هەوڵی بەدەست هێنانی داهاتێكی باش دەدات و لەبەرامبەریدا هاوسەرەكەی نەك یارمەتیدەریەتی بگرە زۆر زیان بەئابووری ئەم خێزانە دەگەیەنێت و زیادەڕۆیی دەكات لەخەرجكردن و كڕینی پێداویستی، رێگرە لەگەشەسەندنی داهاتی خێزان و هەندێك دەڵێن زۆر جار ئافرەت هۆكارە بۆ ئیفلاس هێنان و قەرزاركردنی پیاو.
بۆ باسكردنی تەوەرەكەمان لەدەستپێكدا بەڕێز " نوری كەمال" شارەزا لەبواری ئابووریدا دەڵێت:قسەكردن لەسەر لایەنی ئابووری خێزان، قسەكردنە لەسەر گرنگترین فاكتەری گەشەسەندن و فراوان بوونی خێزان، هەموو لایەنەكانی تری ژیان راستەوخۆ پەیوەندی بە ئابووریەوە هەیە، ئەگەر خێزانێك سەرچاوەیەكی ئابووری باشی نەبێت ناتوانێت ئەو خواستانەی هەیەتی گەشەی پێبدات. لەخێزاندا بەتایبەتی لەكۆمەڵگەی كوریدا بەخێوكەری خێزان زیاتر پیاوە و ئەویش زۆرترین ئەركی لەسەر شان دەبێت، بێگومان بەهۆی ئەو بارودۆخە خراپانەی كەبەسەر ئەم كۆمەڵگەیەدا هاتووە وایكردووە كەبەشێوەیەكی گشتی ئابووری ئەم كۆمەڵگەیە لاواز یاخود لەئاستی مامناوەندیدا بێت، لەئێستادا دەبینین كە گۆڕانكارییەكی بەرچاو لەبواری ئابوریدا دەبیندرێت راستە هەموو كەسێك ئاستی ئابووری زۆر بەرزنەبۆتەوە، بەڵام لەچینی ئاست نزمەوە بەرەو چینی ئاست مام ناوەند چووە، بەڵام چەندێك گۆڕانكاری لەكۆمەڵگەدا بكرێت ئابووری بەرەو گەشەسەندنێكی بەرچاو بروات ئەگەر لەسنوری خێزاندا كەسێك نەبێت بەرنامەڕێژیەك بكات بۆ خەرجییەكان ئەوا هیچ گۆڕانكارییەك لەخێزاندا روونادات لەوانەیە تووشی ئیفلاسیش بێ، ژن وەك هاوبەشێك بۆ پیاو رۆڵێكی بنەرەتی دەگێرێت لەم حاڵەتەدا، چەندێك پیاو هەوڵی بەدەستهێنانی داهاتێكی باش بدات ئەگەر ژنەكە كەسێكی لێهاتوو و شارەزا نەبێت و خەمخۆری ئایندەی خێزانەكەی نەبێت ئەوا نەك هاوكار دەبێت بگرە هۆكارێك دەبێت بۆ رووخاندن و وێران كردنی ئەو خێزانە و ئیفلاس كردنی، ئافرەت ئەگەر بەتەنگ گرفتی خێزانەكەیەوە نەبێت زۆر بەئاسانی دەتوانێت رێگربێت لەبەردەم هەوڵی پیاوەكەیدا، هەوڵ و كاركردنی پیاو كاتێك بەرهەمی دیاری دەبێت كە بەهەمان شێوە خێزانەكەشی پاڵپشتی بكات و لەخەرجی ماڵەكەیدا زیادەڕۆیی نەكات، لەم كۆمەڵگەیەدا نموونەی ئەو ئافرەتانەمان زۆر بینیوە كە چۆن هۆكارێك بوون بۆ گەشەنەكردنی خێزانەكانیان و ئیفلاس هێنانی پیاوەكانمام لەكاتێكدا پێدەچێت بەكارێكی باشی بزانن و خۆشیان بەسەركەوتوو لەقەڵەم بدەن.
خاتوو " خۆشی عومەر"ی چالاك لەبواری مەسەلەی ئافرەتاندا سەبارەت بە هۆكاری موفلیس بوونی پیاوان و قەرزداربوونیان بەم شێوەیە وەڵامی داینەوە:ئەم پرسیارە وەڵامەكەی دەتوانم بڵێم خۆی لەدوو جۆرە وەڵامدا دەبینێتەوە، یەكێكیان ئەوەیە مەرج نییە هەرپیاوێك ئیفلاسی كردبێت یاخود پارەیەكی زۆر قەرزار بێت لەپشت ئەم حاڵەتەوە ژنێك بوونی هەبێت، چونكە لەكۆمەڵگەی ئێمە لە95% ی پیاوان خۆیان خاوەن هەموو شتێكن و تەنانەت ئەو بڕە پارەیەش كە وەك داهات دێتە خێزان خۆیان هەڵیدەگرن و هەرخۆشیان بڕیار لەخەرج كردنی ئەدەن، لێرەدا ژن چۆن دەتوانێت زیادەڕۆیی بكات و هۆكارێك بێت بۆ موفلیس بوونی پیاوەكەی، پێدەچێت هۆكاری تر هەبن بۆ موفلیس بوون و قەرزداربوونی پیاوێك كە هۆكارەكانی شاراوەبن لەوكاتەدا ئەو پیاوە لەرێگەی قوماركردنەوە تووشی ئەو حاڵەتانە بۆتەوە، ئەگەر نا ئەگەر حاڵەتێكی تریش هەبێت كەم پیاو هەیە ئامادەیی ئەوەی تیا هەیە كە هۆكارەكانی لەلای خێزانەكەی ئاشكرا بكات، وەڵامەكەی تریش ئەوەیە هەمیشە ژنی ئەم كۆمەڵگەیە بەرێژەیەكی دیار ترسیان لەپیاوەكانیان هەیە و بێ متمانەیەك لەنێوانیاندا هەیە ئەمە وایكردووە كە ژن بەردەوام رێگر بێ لەوەی كە پیاوەكەی بڕێك پارەی دیاركراوی دیاری هەبێت، ئەمە وا دەكات ئەگەر پیاوەكە سەرچاوەیەكی ئابووری سنورداری هەبێت تووشی حاڵەتی قەرزی دەكات، بە بۆوچونی من ئەم جۆرە بیركردنەوەیە دروست نییە، چونكە زیاتر پیاوەكە هان دەدات كە بیر لەشتێكی تر بكاتەوە وەك بەدیلێك بۆ ژنەكەی بیدۆزێتەوە.
خاتوو "كەژاڵ عەبدولقادر" ی فەرمانبەریش دەڵێت :خێزانی ئەم كۆمەڵگەیە ئاستی هۆشیارییان بەرز نییە، دوو هاوسەر كاتێك پێكەوە بڕیاری هاوسەرگیری دەدەن پاش ماوەیەك دوای پێكەوە ژیانیان دەبینین چەندین كێشەیان هەیە لەكاتی بەدواداچوندا دەردەكەوێت كە كێشەكان تەنها لە بێ متمانەیی و گومانەوە دروست بوون و هیچ كێشەیەك بوونێكی راستەقینەی نیە واتە هۆكاری دروست بوونی كێشەكان بەڵگەدار نین و لاوازن. بێگومان ئەم دوو هاوسەرە هەوڵ دەدەن وەك تۆڵە لێسەندنەوەیەك، تۆڵە لەیەكتر بكەنەوە بۆ ئەمەش پەنا بۆ لایەنی ئابووری دەبەن، بەشێوەیەكی تر ئاماژەی پێبدەم هەردوولایان دەیانەوێت هۆكارێك بن بۆ زیاتر خەرجكردن و بەفیڕۆدانی داهاتی خێزان، ژن لەرقی پیاو لەبەرامبەریشدا پیاوەكە بەهەمان شێوە لەرقی ژنەكە بڕیاردەر دەبن لەخەرجكردندا. زۆرێك لەپیاوان لەترسی ئەم جۆرە حاڵەتانە داهاتی خۆیان لەلای خێزانەكانیان باس ناكەن و پێیان ناڵێن چونكە ترسی ئەوەیان هەیە ئەگەر ژنەكانیان بزانن پیاوەكانیان خاوەنی چەند بڕە پارەن ئەوا بیانوی كڕینی شتی قورسیان لێدەكەن، بەڵام ئەوەمان لەیاد نەچێت كە هەمیشە پیاو خۆی ئازاد بووە لەهەموو بڕیارێك ئیتر ژن چۆن دەتوانێت هۆكارێك بێت بۆ موفلیس بوونی پیاو و بتوانێت دەسەڵاتێكی وای هەبێت لەخەرجكردندا خاوەن دەسەڵاتێكی رەها بێت؟
" هێمن ئەحمەد" ی رۆژنامەنووسیش گوتی: سەبارەت بەهەبوونی پیاوێكی قەرزدار و موفلیس چەندین بۆچونی جیاواز هەیە و ناتوانین بڵێین تەنها بۆچونێكی هەڵەیە هەیە لەپشت ئەم مەسەلەوە چونكە چۆنیەتی بیركردنەوەی تاكەكان لەخێزانێكەوە بۆ یەكێكی تر دەگۆڕێت و سیستمی بەڕێوەچوونی هەرخێزانێك جیاوازە، ئەوەی دەمەوێت ئاماژەی پێبدەم ئەوەیە كە ئێمەی تاكی كورد نەمانتوانیوە ئەو كێشە لاوەكیانە چارەسەر بكەین لەخێزانەكانماندا. لەخێزانێكدا ئەگەر تەنها پیاو كاری كرد و بەدەستهێنەری سەرچاوەی بژێوی خێزان بوو، ئەوا بەبێ هیچ دوو دڵیەك ئەم كێشانە دەخوڵقێن، لەبەرئەوەی لەئێستادا بژێوی ژیان زۆر قورس بووە ئەگەر تەنها پیاو موچەخۆر بێت ناتوانێت وەك پێویست دابینی بكات، رۆژ بەرۆژیش خواستەكان زیاد دەكات بۆیە كاتێك پیاو نەیتوانی ئەم خواستانە جێبەجێ بكات ئەوا دوور نیە رووبەروی ئەم گرفتانە بێتەوە، ئافرەتیش بەداخەوە دەڵێم لەم لایەنەدا كەمتەرخەمە لەبری ئەوەی هاوكارێك بێت بۆ هاوسەرەكەی بەپێچەوانەوە بیر لەكڕینی كەلوپەل دەكاتەوە بەشێوەی قەرز كەئەمەش قورسایی زیاتر دەخاتە سەرشانی پیاو، لەوانەیە بوترێت بەكڕینی كەلوپەلی سادە پیاو نابێتە خاوەن قەرزێكی زۆر بەڵام ئەگەرهاتوو پیاو سەرچاوەی داهاتی سنورداربێت و لەكاتێكدا خاوەن شوێنێكی نیشتەجێبوون نەبێت تووشی ئەم حاڵەتە دەبێتەوە، بۆیە ئەركی ئافرەتیشە بتوانێت هاوكارێكی باش بێت ئەگەر موچەخۆربێت یان موچەخۆرنەبێت گرنگ ئەو بەرنامەیە كە كاری پێدەكات، مرۆڤیش چەندێك قەناعەتی هەبێت ئەوەندە پاكی و جوانی جەوهەری دەردەكەوێت.
خاتوو" بەناز حەمەرەشید"ی توێژەری كۆمەڵایەتی بۆچونی وایە كە:قەرزداربوونی پیاو یان موفلیس بوونی راستەوخۆ پەیوەندی بە خێزانەكەیەوە نیە بەڵام ناشتوانین بڵێین حاڵەتی لەو جۆرە بوونیشی نییە، بەڵام دەكرێت هۆكارەكان بەم شێوەیە بخەینەروو:

- ئەو پیاوانەی كە خویان بە مەی خواردنەوە و قوماركردنەوە گرتووە لەدەسەڵاتی هیچ ئافرەتێكدا نیە بتوانێت وازی لەوكارانەی پێبهێنێت ئیتر چۆن هۆكار دەبێت بۆ قەرزداربوونی مێردەكەی.
مەرج نییە لەخێزاندا تەنها پیاو بژێوی خێزان دابین بكات لەهەمانكاتدا خێزانەكەشی یارمەتیدەرێكی زۆرباشە ئەی ئەمە ناو بنێنین چی؟
- پێدەچێت ئەو پیاوە لەئەنجامی كارێكی بازرگانییەوە یان لە حاڵەتێكی كتوپڕدا تووشی حاڵەتی قەرز بووبێتەوە ئەمەیان ناچێتە بواری كەمتەرخەمی.
- بەڵام بەدەر لەخاڵەكانی سەرەوە نابێت نكۆڵی لەو راستییە بكەین كە ئافرەت هەبووە وەك لەكوردەواریدا دەڵێن ماڵ وێرانكەربووە، ئەم جۆرە ئافرەتانەشمان هەیە، ئەمەش لەوانەیە لەئەنجامی پشت گوێ خستنی مێردەكەیەوە بێت و بیەوێت مێردەكەی تووشی قەرزداری بكات واتە كارەكەی بە ئەنقەست بێت.
- ئافرەتمان هەیە كە لەبچووكترین كەلوپەلی ماڵەوە تا گەورەترین بەقەرز دەكرێت بێگومان دووبارەبوونەوەی ئەم حاڵەتەش زیاتر ئەرك لەسەر شانی هاوسەرەكەی قورستر دەكات.
- چاولێكەری بابەتێكی زۆر ترسناكە كەلەناو ئافرەتاندا زۆر پەیڕەوی لێدەكرێت و هەوڵ دەدات كە بەردەوام ماڵەكەی لەسەر مۆدێل بێت بێئەوەی گوێ بداتە داهات و بژێوی خێزانەكەی گرنگ ئەوەیە ماڵێكی مۆدێلی هەبێت، ئەم جۆرە بیركردنەوانە گەورەترین زیان بە ئاستی ئابووری خێزان دەگەیەنێت بەتایبەت ئەگەر داهات و سەرچاوەی ژیان سنوردار بێت.
- پێویستە ئافرەتان بەخۆیاندا بچنەوە بۆچی دەبێت هەمیشە پیاوان گازندە لە ئافرەتان بكەن و لێیان رازی نەبن، دەبێت بەو شێوەیە بیربكەنەوە هەر ئارامی و ئاسوودەییەك لەخێزاندا بۆ هەردووكیان دەگەڕێتەوە، بابەردەوام ئەو وتەیە زیندوو بكەینەوە كە دەوترێت (لەپشت هەموو پیاوێكی مەزنەوە ئافرەتێكی هۆشیار و ژیر بوونی هەیە). 1- زۆر بەدەگمەن پیاو هەیە كە گوێ لەخێزانەكەی بگرێت و بەمانایەكی تر ئازادی بداتێ لە خەرجكردندا، هەمیشە خۆی رۆژانە بڕێك پارەی دیاریكراوی دەداتێ و لەوانەشە لەدوایدا لیپرسینەوەی لەگەڵدا بكات

سةرضاوة ميديا طولاَن

.